Жоба аты

AP14869934 «Топырақтың тұрақты құнарлылығы үшін ірі қара малдың көңі мен төмен сұрыпты көмірді қолданатын композиттік компосттың жаңа технологиясын әзірлеу» (0122РК00605)   

Жоба өзектілігі

Қарқынды мал шаруашылығы жүйелеріндегі азоттың жоғалуы үлкен теріс экономикалық әсерге ие және қоршаған ортаның ластануына әкеледі. Қоңыр көмір, төмен сортты көмір ретінде жіктеледі, негізінен энергия өндіру және химиялық синтез мақсаттары үшін пайдаланылатын арзан және оңай қол жетімді материал. Қоңыр көмір қазіргі уақытта Қазақстандағы ең ірі энергия көзі болғанымен, бұл көмірдің белгілі бір физика-химиялық қасиеттері оны аммиак шығарындыларын азайту және құнды азотты сақтау үшін жаңа композиттік компост өндіру үшін инновациялық ауыл шаруашылығы технологияларында пайдалануды негіздейді. Қоңыр көмірмен бірге компостталған ірі қара малдың көңі топырақты қалпына келтіру және егінді ынталандыру үшін қосымша/мелиорант ретінде қызмет ете алады.

Жоба мақсаты

Бақыланатын зертханалық және далалық жағдайларда мал көңі мен төмен сортты көмірді біріктіретін тұрақты және үнемді компост технологиясын әзірлеу (1), оның топырақ денсаулығы мен өнімділігіне ықтимал әсерін сандық бағалау (2), сондай-ақ дақылдардың өнімділігіне, өнімділігіне және сапасына кейінгі әсерін мұқият зерттеу (3).

Жоба міндеттері

-          ірі қара малдың көңі мен қоңыр көмірді қоса алғанда, шикізатты жинау және сипаттау. Шикізаттың табиғатын білу тиімді өнім стратегиясын жасау үшін маңызды. Қоңыр көмірдің үлгілері әртүрлі қазақстандық көмір бассейндерінен олардың салыстыруға келмейтін географиялық/экологиялық жағдайы тұрғысынан іріктелетін болады.

- бастапқы шикізатты, яғни нақты құраммен, технологиялық жағдайлармен және тиісті өңдеумен бірлескен компосттауға арналған материалдарды дайындау.

- резервуарлардағы компостты қабылдау және бейімдеу. Толық көлемді компосттау процесін имитациялау үшін арнайы контейнерлер салынады. Алаңнан тыс компосттау (off-site) процестің жақсы бақылауы мен жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді. Қоңыр көмірді пайдалана отырып компосттау кезінде газ шығарудың физика-химиялық, биологиялық алғышарттары мен сипаттамалары мұқият сипатталатын болады.

- жүйенің ең жақсы өнімділігіне қол жеткізу үшін пайдалану жағдайлары мен қоршаған орта факторларының (температура, рН, аэрация) әсерін зерттеу. Сонымен қатар, соңғы өнімнің қолданылуын бағалау үшін фитоуыттылық сынағы жүргізіледі.

- толық көлемді ашық қаумада компосттауды жобалау және басқару. Бұл жергілікті жүйе (on-site) дұрыс жоспарлау және инвестициялау арқылы тұрақты компосттау стратегиясын қамтамасыз ете алады.

- толтырғышты қосу арқылы көңді-қоңыр көмірді компостқа айналдыруға қол жеткізу. Толтырғыштың шикізатқа қалай әсер ететіні туралы егжей-тегжейлі зерттеулер оңтайлы компосттау тиімділігіне қол жеткізу үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

- компосттауға қоспалардың құрылымдық және функционалдық әсерін, сондай-ақ компост-микробтарының экологиялық өзара әрекеттесуін анықтау үшін жан-жақты микробиологиялық / биохимиялық талдаулар жүргізу.

- егістікке қолдану үшін соңғы өнімді, яғни композиттік компостты бағалау. Компост қосылған топырақтың агрономиялық, экологиялық және экономикалық тиімділігі статистикалық негізде бағаланады. Топыраққа интеграцияланған, бөлінген компосттарды, сондай-ақ жекелеген шикізат материалдарын енгізу зерттелетін болады.

- сыналатын дақылдың топыраққа түзетулер енгізу реакциясын зерттеу. Өнімділік пен тағамдық құндылық, сондай-ақ экономикалық рентабельділік бағаланады. Бұл қадам соңғы өнімнің сипаттамаларын анықтауда маңызды рөл атқарады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер

Зерттеу жобасын іске асыру нәтижесінде ірі қара малдың көңі мен төмен сортты көмірді бірлесіп компосттаудың сенімді, белсенді және үнемді әдісі әзірленетін болады, бірлескен компосттау өнімдері топырақтың құнарлылығын жақсарту және жүгері өнімділігін арттыру үшін қолданылатын болады.

Зерттеу тобы мүшелерінің аты-жөні, идентификаторлары (Scopus Author ID, Researcher ID, ORCID, бар болса) және сәйкес профильдерге сілтемелер

Жұбанова Ажар Ахметқызы, б.ғ.д, профессор, h-index – 7, Scopus ID: 55768715900, Web of Science ID: Q-4319-2016; ORCID ID: 0000-0002-6942-5133.

Акимбеков Нуралы Шардарбекович, Ph.D. h-index – 12. Scopus ID: 45160897400, Web of Science ID: A-5130-2014; ORCID ID: 0000-0002-5262-5155.

Тастамбек Қуаныш Талғатұлы, Ph.D. h-index – 7. Scopus ID: 57200176041, Web of Science ID: AAO-3781-2020; ORCID ID: 0000-0002-2338-8816

Алибекова Алина Алтынбековна, докторант, h-index – 0, Scopus ID: 0, Web of Science ID: AGF-4851-2022; ORCID ID: 0000-0003-4476-5614.

Нусипов Дамир Асанович, магистр, Web of Science ID: HDN-7999-2022, ORCID ID:0000-0003-3581-0671

Жарияланымдар тізімі (URL, DOI көрсетілген)

-

Патент туралы ақпарат

-