Ұлттық әдебиеттану ғылымына өзіндік өрнек салған белгілі ғалым, ұстаз, филология ғылымының докторы, про­фес­сор Алуа Темірболат бүгінде Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да қызмет етеді. Алуа Берікбайқызы жетекшілік ететін Қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы ка­фе­дра­сында ұлтымыздың ірі тұлғалары, көркемсөз шеберлері, ұлттық құндылықтарымыздың қорғаны болған академик Б.Кенжебаев, З.Қабдолов, Р.Нұрғалиев сынды ғалым­дар­дың ізі қалған. Сол себепті әңгімемізге арқау болып отыр­ған кейіпкеріміз Алуа ханымды тау тұлғалардың үлкен аманатын арқалаған абзал жан десек те болады. 

Алуа Берікбайқызы 1975 жылы 21 қыркүйекте Өскемен қаласында дәрігерлер әу­ле­тін­де дүниеге келген. Хирург әке мен акушер-гинеколог ананың т­ә­лім-тәрбиесінде өскен ол жа­сынан адалдықты, қара­пайым­дылықты, ізгілік пен ең­бексүйгіштікті бойына сіңірді. Білімге өте құштар болып өсті. Оның ғылымға деген қызы­ғу­шылығы ерте бастан қалып­тас­ты. Мектеп қабырғасынан-ақ кітапқа деген құштарлығы, сөз өнеріне деген ықыласы, әдеби талдауға бейімділігі ұс­таз­дарының назарын аударған. Жоғары білімге келгенде де ол осы жолды таңдады. Уни­вер­си­тет қабырғасында жүріп-ақ жас ізденуші ғылым әлеміне батыл қадам жасады. Өйткені жа­сы­нан зеректігі және зейі­ні­мен көзге түскен Алуа өзінің ке­мел болашағына, білім са­ласына деген жолына тыңнан түрен сал­ған талантты жас еді. Бұл қа­­сиеттер кейін ғылым жо­лын­да да, ұстаздық қыз­мет­те де оның айнымас серігіне ай­нал­ды.

1992 жылы орта мектепті алтын медальмен тамамдап, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің фило­ло­гия факультетіне түсіп, үздік шәкірт атанды. Бакалавриат пен магистратураны ойда­ғы­дай аяқтап, аспирантураға қа­был­данды. Сөйтіп, әдебиет әле­міндегі алғашқы зерт­теу­лерін тереңдетіп, 2001 жылы филология ғылымының кан­дидаты, 2009 жылы ғылым док­торы атанды.

«Менің бүгінгі жеткен же­тіс­тіктеріме тікелей ата-анамның бер­ген тәлім-тәрбиесі мен қол­даулары әсер етті. Екеуінің арқасында мен адал адам, ғалым, ұстаз болдым. Үш тілді білемін, өз Отанымды сүйемін және қандай жетістіктерім болса да, қарапайым болып қалдым, өз адамгершілігімді жоғалтқан жоқпын», – дейді Алуа Берікбайқызы.

«Ғылым жолы – ауыр жол» демекші, Алуаның ғылым жо­лындағы ізденістері мен тап­қан тың жаңалықтары ғалым ре­тін­де әдебиеттануға мүлде жаңа ғылыми ұғымдар енгізді. Әлем­дік әдебиеттану та­ри­хын­да тұң­ғыш рет темпоралды ыр­ғақ теориясын қа­лыптас­тыр­ды, көр­кемдік хронотоп ка­тего­рия­сына жаңа концеп­ция ұсынды. Әдебиет пен фи­ло­­со­фия, әде­биет пен пси­хо­логия, әдебиет пен жаңа тех­нология ара­сын­дағы пән­ара­лық бай­ла­нысты да­мытып, ғылымдағы тың соқ­паққа жол салды.

Оның ғылыми қызығу­шы­лы­ғы тек дәстүрлі теориялық зерттеулермен шектелмейді. Ол тәжірибелік риторика, ней­­­­­ро­лингвистикалық бағ­дар­­­­­ла­­ма­лау, data mining, case-study сияқты иннова­ция­лық әдіс­тер­ді оқу үде­рі­сіне ен­гі­зіп, Қа­зақ­стандағы әде­биет­тану ғы­л­ы­­мы­ның за­манауи бей­­не­сін қа­­­­лып­тас­ты­руға зор үлес қос­ты.

Ұстаздық пен ұйым­дас­ты­ру­шылықты қатар алып жүрген Алуа Берікбайқызы 23 жыл бойы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қабырғасында қызмет етіп келеді. Соның ішінде 14 жыл бойы Қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы кафедрасын басқарып, ұжымын өркен­де­туге, жас ғалымдарды тәрбие­леу­ге бар күшін жұмсады.

Оның жетекшілігімен ка­фе­дра мемлекеттік аттестат­тау­дан және бес халықаралық ак­кредитациядан сәтті өтті. Ма­­гистратура мен докто­ран­тура ашылып, диссертациялық кеңес құрылды. Кафедра білім беру бағдарламаларын үш тіл­де жүргізіп, халықаралық ғы­лыми қоғамдардың мүше­лі­гіне қабылданды. Қос­дип­лом­дық бағдарламалар іске қо­сылып, Жамбыл атындағы Ғы­лыми ор­талық пен Д.Досжан атындағы Ғы­лыми-шы­ғар­машылық ор­та­лығы ашылды.

Алуа Берікбайқызы – қазақ әдебиеті мен әдебиет тео­рия­сының өзекті мәселелерін зерт­­теуде тың көзқарас, жаңа ба­ғыт ұстанған ғалым. Оның ең­бектерінде сөз өнерінің та­биғаты, көркем мәтіннің ерек­шелігі, ұлттық әдеби дәстүр мен жаңашылдықтың сабақ­тас­тығы жан-жақты талданады.

Ол тек ғылыми талдау жа­сау­мен шектелмей, қазақ әде­бие­тін әлемдік контексте қа­рас­ты­ру­ға, әдебиет теориясын жаңа қы­рынан пайымдауға күш салып келеді. Зерттеулерінде ұлттық әдебиет пен әлемдік әдебиет­та­нудың тоғысқан тұс­тарын ай­қындап, жас зерттеушілерге ба­ғыт-бағдар беріп келеді.

Ғалымның қаламынан туған ғылыми еңбектер, оқу құрал­да­ры, монографиялар мен ма­қа­лалар қазір отандық жоғары оқу орындарында, ғылыми ор­таларда кеңінен қолданылып жүр. Айталық, бүгінде отандық және шетелдің ірі ғалым­дары­мен жақсы қарым-қатынаста жұмыс істеп жүр­­­ген ғалымның 250-ден ас­там ғылыми еңбегі, соның ішін­де тоғыз оқу құралы, жеті мо­но­­графиясы жарық көр­ді. Оның «Әдебиет теориясы», «Әде­биет поэтикасы», «Ри­то­рика. Шешендік өнердің не­гіз­дері», «Әдебиеттануға кіріспе», «Әдебиеттанудағы мектептер мен бағыттар» атты еңбектері жас ғалымдар мен студент­тер­дің сенімді серігіне айналды.

Абай Құнанбайұлы шығар­ма­шылығының поэтикасына ар­­­налған зерттеулері, қазақ ро­­­­­мандарының тәуелсіздік идея­­­­­сы тұрғысынан талданған еңбектері ұлттық әдебиет­та­ну­да жаңа серпіліс тудырды.

Ерен еңбектің еленгені кім­ді де болса қуантары сөзсіз. Осы тұрғыда Алуа Берік­бай­қы­зы­ның еңбегі ескерусіз қалған жоқ. Бірқатарын атап өтсек: ол ҚР Президенті стипен­дия­сы­ның, ҚР Білім және ғылым министрлігінің «ЖОО-ның үздік оқытушысы – 2008» грантының, Жас талантты ғалымдарға ар­нал­ған стипендияның және Ғы­лым мен техниканы дамытуға зор үлес қосқан ғалымдарға ар­налған стипендияның ие­гері, Әлеуметтік-гуманитарлық ғы­лымдар саласындағы үздік ғылыми зерттеу үшін Тұңғыш Президент қоры сыйлығының лау­реаты және бірнеше ме­даль, төсбелгімен марапат­тал­ған.

Алуа Берікбайқызы уни­вер­си­тет аудиториясында дәріс оқып қана қоймай, әр сту­дент­тің жүрегіне жол таба білетін, шәкірттерін ғылымға жете­лей­тін, қанаттандыратын қадірлі ұстаз. Оның жетекшілігімен көп­теген магистрлер мен док­то­­ранттар, жас ғалымдар ке­ңес алып, өз ізденістерін қор­ғап шықты.

Қазақ руханияты мен әде­биет­тану ғылымының кең өрі­сінде өзіндік сара жолымен, те­рең білім-парасатымен та­ныл­ған белгілі ғалым Алуа Берікбайқызы биыл 50 жасқа толып отыр. Бұл бір қарағанда адам ғұмырының бір белесі ғана секілді. Дегенмен ғылым мен білімге, ұлт руханиятына, қазақ әдебиеті мен әдебиет теориясына өлшеусіз еңбек сіңіріп келе жатқан ғалым үшін бұл – үлкен белес, биік асу.

Бауыржан ИМАНҒАЛИЕВ,

филология ғылымының кандидаты